پوستر: رحلت جانگداز حضرت فاطمه معصومه (س) تسلیت باد

حضرت معصومه سلام الله علیها

فاطمه معصومه (س) مشهور به کریمه اهل بیت، دختر امام کاظم(ع) و خواهر امام رضا(ع).

حضرت معصومه در ۲۰۱ قمری برای دیدار برادرش امام رضا(ع) در طوس، از مدینه به ایران آمد؛ اما در میانه راه، به علت بیماری درگذشت و در قم مدفون شد. عالمان شیعه، ویژگی‌های شخصیتی و علمی وی را ستوده و از او روایاتی نیز نقل کرده‌اند.

در برخی روایات، پاداش زیارت او، بهشت دانسته شده است. شیعیان بر مرقد او بارگاهی ساخته‌اند که به حرم حضرت معصومه شناخته می‌شود.

در منابع متقدم، روز ولادت و درگذشت حضرت معصومه (س) نیامده اما برخی از منابع متأخر ولادت او را در ۱ ذی‌القعده سال ۱۷۳ق. در مدینه و وفات ایشان را در ۱۰ ربیع‌الثانی سال ۲۰۱ قمری عنوان کرده‌اند. شیخ مفید، در بین فرزندان دختر امام کاظم(ع) دو دختر را به نام‌های فاطمه صغری و فاطمه کبری ذکر می‌کند. ابن جوزی، در شمارش فرزندان امام کاظم(ع) علاوه بر این دو، از فاطمه وُسطی و اُخری نیز نام می‌برد. نجمه خاتون مادر امام رضا(ع) مادر وی نیز هست.

در منابع متقدم، روز ولادت و درگذشت حضرت معصومه (س) نیامده اما برخی از منابع متأخر ولادت او را در ۱ ذی‌القعده سال ۱۷۳ق. در مدینه و وفات ایشان را در ۱۰ ربیع‌الثانی سال ۲۰۱ قمری عنوان کرده‌اند. شیخ مفید، در بین فرزندان دختر امام کاظم(ع) دو دختر را به نام‌های فاطمه صغری و فاطمه کبری ذکر می‌کند. ابن جوزی، در شمارش فرزندان امام کاظم(ع) علاوه بر این دو، از فاطمه وُسطی و اُخری نیز نام می‌برد. نجمه خاتون مادر امام رضا(ع) مادر وی نیز هست.

از القاب وی می‌توان به معصومه، طاهره، حمیده، بِرّه، رشیده، تقیه، نقیه، رضیه، مرضیه، سیده، اُخت الرضا اشاره کرد. در زیارتنامه‌ای، از دو لقب صدیقه و سیدة نساء العالمین نیز برای او یاد شده است.

معصومه

«معصومه»، مشهورترین نام یا لقب این بانو است. این نام، از روایتی منتسب به امام رضا(ع) اخذ شده است که فرمود: «هر کس معصومه را در قم زیارت کند مانند کسی است که مرا زیارت کرده است.» همچنین نقل شده که وی خود را معصومه، خواهر امام رضا (ع) معرفی کرده است.

کریمه اهل بیت

حضرت معصومه امروزه به کریمه اهل بیت(ع) شهرت دارد. گفته شده است این نامگذاری مستند به خوابی است که سید محمود مرعشی نجفی، پدر آیه الله مرعشی نجفی دیده و در آن یکی از ائمه (ع)، حضرت معصومه را «کریمه اهل بیت» خوانده و مرعشی را به زیارت قبر ایشان سفارش فرموده است.

ویژگی‌های شخصیتی

در منابع و متون دینی، این گونه نقل شده است که در میان فرزندان فراوانِ موسی بن جعفر (ع) پس از امام رضا (ع) کسی هم‌پای معصومه نیست. همچنین شیخ عباس قمی حضرت معصومه را برترین دختران موسی بن جعفر(ع) را دانسته است.

مقام علمی

نقل شده است که روزی عده‌ای از شیعیان وارد مدینه شدند و پرسش‌هایی داشتند که می‌خواستند از محضر امام کاظم(ع) بپرسند و ایشان در سفر بود. از این رو فاطمه معصومه (س) پاسخ آن پرسش‌ها را نوشت و به آنان داد. آنان از مدینه خارج شده و در بیرون شهر امام (ع) را دیدند. هنگامی که امام (ع) پرسش‌های آنان و پاسخ‌های معصومه (س) را مشاهده کرد، سه بار فرمود: «فِداها اَبوها» پدرش به فدایش باد.

از فاطمه معصومه (س)، احادیثی در موضوعاتی همچون حبّ آل محمد (ص)، مقام امیرالمومنین و شیعیان وی نقل شده است.

مقام شفاعت

بر پایه برخی روایات، حضرت معصومه از مقام شفاعت نزد خداوند برخوردار است و شیعیان با شفاعت او وارد بهشت می‌شوند. از جمله از امام صادق(ع) روایت شده است که:

«در قم، زنی از نسل من دفن می‌گردد که فاطمه نامیده می‌شود، با شفاعت او همه شیعیانِ ما وارد بهشت می‌شوند.»

همچنین در زیارتنامه حضرت معصومه به جایگاه او نزد خدا اشاره شده و از او درخواست شفاعت شده است.

ازدواج

حضرت معصومه (ع)، هرگز ازدواج نکرد. درباره ازدواج نکردن وی، دلایلی ذکر شده است؛ از جمله: وجود خفقان و اختناق در زمان خلافت هارون عباسی: خفقان در دوره خلافت هارون چنان شدید دانسته شده که شیعیان حتی جرأت پرسیدن سوالات شرعی خود از امام (ع) را نداشته‌اند؛ چه رسد به آنکه بخواهند با دختر امام موسی كاظم(ع) ازدواج کنند. پژوهشگران معتقدند زندانی شدن امام هفتم هم روی آوردن برای خواستگاری از دختران وی را کاهش داده است.

همتا نداشتن:‌ برخی معتقدند کمال علمی و معنوی حضرت معصومه (ع) در حدی بوده که کسی همتای او برای ازدواج نبوده است. در مقابل گفته شده است که ائمه (ع)، هیچ گاه مانع ازدواج دختران خود نمی‌شده و در قول و عمل، مردان مؤمن را همتای زنان مؤمن می‌دانسته‌اند.

وصیت موسی بن جعفر (ع): یعقوبی معتقد است امام هفتم به دختران خود وصیت کرده بود که ازدواج نکنند. پژوهشگران معتقدند اولا این وصیت بر خلاف سنت پیامبر (ص) و ائمه است، و در ثانی، در متن وصیت امام موسی بن جعفر، چنین توصیه‌ای وجود ندارد.

هجرت به ایران و ورود به قم

صاحب کتاب تاریخ قم می‌نویسد در سال ۲۰۰ق مأمون خلیفه عباسی، از امام رضا(ع) خواست که برای ولیعهدی از مدینه به مرو بیاید. پس خواهر ایشان در سال ۲۰۱ق به قصد دیدار برادر راهی مرو شد. گفته شده فاطمه معصومه پس از دریافت نامه برادرش، خود را آماده سفر کرد. حضرت معصومه با کاروانی از بستگان و خویشان راهی ایران شد. کاروان وقتی به ساوه رسید، دچار جنگ سختی با دشمنان اهل بیت شد و همه برادران و برادرزادگان حضرت معصومه به شهادت رسیدند. فاطمه معصومه پس از دیدن جنازه‌های غرقه به خونِ عزیزانش به سختی بیمار شد. وی پس از این جریان، به خادم خود گفت او را به قم ببرد.

قول دیگر آن است که چون خبر بیماری حضرت معصومه به آل سعد رسید، تصمیم گرفتند خدمت او بروند و از وی درخواست کنند به قم بیاید. در این میان موسی بن خزرج اشعری یکی از اشعریان قم و از یاران امام رضا(ع) در این کار بر دیگران پیشی گرفت و خدمت فاطمه معصومه رسید، مهار شتر او را گرفت و فاطمه معصومه را وارد قم کرد و به خانه خود برد. در بعضی از منابع متأخر آمده است حضرت معصومه(س) در روز ۲۳ ربیع‌الاول وارد قم شد. فاطمه معصومه ۱۷ روز در خانه موسی بن خزرج ساکن و به عبادت و راز و نیاز مشغول بود. اکنون این خانه و عبادتگاه در شهر قم، به «سِتّیه» یا «بیت‌النور» مشهور است.

درگذشت

تاریخ وفات حضرت معصومه (س) در منابع متقدم ذکر نشده اما برخی از منابع متأخر وفات او را در ۱۰ ربیع‌الثانی سال ۲۰۱ قمری در ۲۸ سالگی عنوان کرده‌اند. برخی نیز ۱۲ ربیع‌الثانی را نقل کرده‌اند.

شیعیان پیکر او را تشییع کردند و در منطقه‌ای به نام بابلان(حرم کنونی) که متعلق به موسی بن خزرج بود به خاک سپردند. درباره ماجرای دفن حضرت معصومه، کرامات و امور خارق العاده‌ای نیز نقل کرده‌اند. موسی بن خزرج سایبانی از بوریا بر فراز قبر وی قرار داد تا اینکه در سال ۲۵۶ زینب دختر امام جواد (ع) که برای زیارت مزار عمه خود، به قم آمده بود، قبه‌ای بر فراز آن بنا کرد.

فضیلت زیارت

در برخی منابع شیعه، روایاتی در فضیلت زیارت حضرت معصومه آمده است. بر پایه روایاتی که از امام صادق(ع)، امام کاظم(ع) و امام جواد(ع) نقل شده، بهشت، پاداش کسی است که او را زیارت کند. البته در برخی روایات، پاداش‌ بهشت، برای کسی دانسته شده که او را با معرفت و شناخت(عارفا بحقها) زیارت کند.

امام جواد(ع) فرموده است:

«هرکس قبر عمّه‌ام حضرت معصومه (س) را در قم زیارت کند، اهل بهشت خواهد بود.»

همچنین در ریاحین الشریعه از امام رضا (ع) نقل شده که هر کس معصومه را زیارت کند مرا زیارت کرده است.

زیارتنامه

در برخی از کتب شیعه، زیارتنامه‌ای از امام رضا(ع) برای حضرت معصومه نقل شده است. علامه مجلسی این زیارتنامه را در تحفة الزائر آورده و در مقدمه آن یادآور شده است که در این کتاب فقط زیارتنامه‌هایی را می‌آورد که سند آنها معتبر باشد.