نوید شاهد | فرهنگ ایثار و شهادت

بر كسي پوشيده نيست كه فرهنگ شهادت همواره چه نقش شگرفي در رشد و بالندگي مسلمانان در صدر اسلام و همچنين رشد روزافزون اسلام در بين مناطق مختلف جهان در دوره هاي بعدي تاريخ ايفاء كرده است. پيروزي انقلاب اسلام ي ايران و تداوم و استحكام روزافزون آن، همچنين مقاومتهاي بي نظير مسلمانان فلسطين در برابر تجاوز و گردن كشي صهيونيستها از نمونه هاي بارز نقش فرهنگ شهادت در دوره ي معاصر مي باشد. اكنون با در نظر گرفتن مقدمه ي بالا، اگر بپذيريم كه فرهنگ شهادت، يكي از اصلي ترين اركان حفظ، بقا و تداوم اسلام و مسلمين در جهان است، آنگاه اين سئوال قابل طرح است كه چگونه مي توان فرهنگ شهادت را پرورش و ترويج داد؟ براي پاسخ گويي به سوال مذكور، قبل از هر تلاشي بايستي به سراغ اسلام و منابع معتبر آن يعني قرآن و عترت رفت. چرا كه شهادت ريشه در اسلام و آموزه هاي قرآني دارد. به همين خاطر، نگارنده بر اين باور است كه براي پاسخ گويي به سوال فوق، ابتدا بايستي مفهوم شهادت در اسلام تبيين گردد. مفهوم پردازي شهادت ما را به سوي مؤلفه هاي بنيادين آن هدايت مي كند. مؤلفه هاي بنيادين مفهوم شهادت عبارتند از آگاهي، بينش و بصيرت، حق جويي، حق گروي و حق گويي، ايمان و عمل صالح، اخلاق متعالي و خدايي، جستجوي رضاي خدا، روشن گري و آگاهي بخشي و بالاخره عدالت جويي، عدالت خواهي و قيام به عدالت. شناسايي عناصر بنيادين مهفوم شهادت، دلالت بر آن دارد كه شكوفايي و پرورش اين عناصر، مقدمه ي رشد و گسترش فرهنگ شهادت است. به عبارت ديگر، رشد و پرورش فرهنگ شهادت، امري پسيني و وابسته به پرورش عناصر نامبرده مي باشد. از اين رو با توجه به نتايج فوق پيشنهاد مي شود كه تمامي نهادهاي تربيتي، شكوفايي و پرورش اين عناصر بنيادين را سر لوحه ي اهداف و برنامه هاي خود قرار دهند. در اين صورت، به نظر مي آيد كه ديگر نيازي به تلاشي مستقل براي رشد و گسترش فرهنگ شهادت نباشد.

واژه شهيد از اسماء الله مي باشد. اين واژه در لغت به معاني مختلف به كار رفته است. در اصطلاح «شهيد مسلماني است كه در راه خدا كشته شود». ادبيات اسلام ي به مساله شهادت رويكردي ويژه دارد. در قران كريم ماده شهد يكصدوشصت (160) بار به صورت مشتقات مختلف ذكر شده است و احاديث متعدد نبوي و مروي از ائمه مساله شهيد و شهادت را چون ميراثي عظيم به ما رسانيده است. شعر عربي دوره اسلام ي با توجه خاص به اين موضوع، ميزان تعهد خود را به ادبيات متعهد به اثبات رسانده است. حسان ابن ثابت، كعب بن مالك و عبدالله رواحه و شمار كثيري از شاعران مسلمان در اين دوره در پاسداري از حريم دين حق، با ايمان و سلاح لسان به جنگ با كفار رفته و آنگاه كه در صحنه كارزار شاهد نبرد اسلام و كفر هستند، با ترسيم دلاوريهاي جهادگران و دشمن تازيهايشان تاريخي هنرمندانه و مكتوب از آن دوره بر جاي گذاردند، اين اسناد هم اكنون در زمره شواهد تاريخي دوره صدر اسلام محسوب مي شود. با اين رويكرد اين مقاله درصدد تبيين جايگاه شهيد و شهادت در ادبياتي است كه مفتخر به حضور نبوي و علوي بوده است. همچنين نحوه برخورد شهيدان با موضوع شهادت از يك سو و نحوه مشاركت ادبيات در ترسيم مفهوم شهادت و ثبت وقايع تاريخي آن عصر به مصداق «الا الذين آمنوا» مهمترين جهت گيري اين مقال است.

هدف از اين نوشتار معرفي جايگاه ايثار و شهادت در فرهنگ اسلام ي و مقايسه آن با مفاهيم همتراز آن در فرهنگ عبراني است. اين مقاله، نخست به بررسي جايگاه ايثار و شهادت در فرهنگ اسلام ي مي پردازد و با توجه به اهميت فراوان ايثار و شهادت در منابع معتبر ديني از جمله آيات و روايات و سيره پيشوايان ديني بويژه ائمه اطهار، به اجمال اين موضوع را به عنوان يكي از عناصر عمده فرهنگ اسلام ي و عامل حياتبخش دين مورد شناسايي قرار مي دهد.پس از آن،به ارزيابي شهادت در اديان عبراني مسيحيت و يهود مي پردازد. سپس نويسنده با طرح اين ايده كه براي مقايسه و تطبيق اين مفهوم با مفاهيم موجود در ديگر اديان الهي مي بايست اين عنصر را با عنصر همسنگ آن در فرهنگ هاي ديگر مقايسه نمود، كوشيده است تا عنصر همسنگ شهادت را در آيين جديد يهود بيابد و به اين نتيجه مي رسد كه تنها عنصر همتراز شهادت در آيين يهوديت جديد (صهيونيزم)، هولوكاست است. در نهايت، به عنوان درآمدي بر يك پژوهش همه جانبه، بنياد «يادواشم» كه اولين حمايت حقوقي اسرائيل از هولوكاست و مهم ترين مركز تحكيم اين پندار در دنيا مي باشد معرفي مي گردد. در وا پسين بخش نيز با توجه به مطالب ياد شده پيشنهاداتي ارائه شده است.